We zagen hiervoor (onder Soemerië) dat in 2006 v. Chr. de stadstaat Ur werd veroverd door de Amorieten. Dit volk drong vanuit de Syrische steppe in het noordwesten Mesopotamië binnen. Na de neergang van Ur III komt in Noord-Mesopotamië een Assyrisch Rijk tot stand.
De inwoners stammen af van Assur, zoon van Sem. De hoofdstad krijgt ook de naam Assur. Vanuit Babylonië (zie hierna) komt later Nimrod naar Assyrië en sticht daar onder meer de stad Nineve (zie kaartje Nimrod)). Ten oosten van de stad Mosoel in het huidige Irak, aan de overkant van de Tigris, bevinden zich de ruïnes van Nineve.
De eerste bloeiperiode van Assyrië duurt zo’n 250 jaar (van 2000-1750 v.Chr.) Assyrië omvat in die tijd het gebied Noord-Mesopotamië en Oost-Syrië. De bloeitijd is vooral te danken aan Sargon I (1920 v. Chr. - 1881 v. Chr.). Omstreeks 1750 v. Chr. plunderen de Hettieten (uit het noorden) veel steden in Mesopotamië. In de periode tot 1250 v. Chr. (de donkere eeuwen) is er veel onderlinge machtsstrijd tussen de volken. Er is verwarring en er zijn volksverhuizingen. In 1274 v. Chr. pakt Salmanassar I de draad weer op en zijn opvolger Tukulti-Ninurta I (1244 v. Chr.) verovert zelfs enkele jaren Babylon. Hierna is er een eeuw verval.
Tiglat-Pileser I (1115 v.Chr.) herordent Assyrië, breidt het rijk flink uit, heerst over een gebied van de Middellandse Zee tot de Perzische Golf en zorgt voor velerlei opbloei. Na Tiglat-Pileser I volgt een periode van chaos. Vanaf ongeveer 900 v. Chr. komt er verbetering.
Assurnasirpal II (883 v. Chr.) verplaatst de regeringszetel van Assur naar Kalach. Verloren gebieden worden heroverd, veelal gepaard gaande met grote wreedheden. Indrukwekkende tempels en paleizen worden gebouwd met grote inwijdingsmaaltijden. De beeldhouwkunst nam een grote vlucht. Reliëfs uit die tijd zijn vandaag verspreid over musea in de hele wereld.
Maar vooral Salmanassar III (858 v. Chr.) zorgt voor een opbloei in wat het Nieuwe Assyrische Rijk wordt genoemd en herstelt de oorspronkelijke grenzen. Ook Babylonië is onderworpen aan Assyrië. Het rijk telt zo’n zeventig provincies met elk een eigen gouverneur. Het kent een uitgebreid wegennet voor bestuur, handel en legers. De koning is de aardse vertegenwoordiger van de god Assur en beschikt over veel paleizen. De ruggengraat van Assyrië is de combinatie van gedecentraliseerd bestuur en de band tussen burger en koning. In de slag bij Qarqar (853 v. Chr.) strijdt Salmanassar III tegen een bondgenootschap van twaalf koningen, waaronder Achab van Israël (zie kaartje). Even later leidt één van zijn vele veldtochten naar Israël waar hij koning Jehu schatplichtig maakt.
Ruim 100 jaar later brengen een aantal koningen Assyrië tot nog groter bloei.
Onder Tiglat-Pileser III (744 v. Chr.) bereikt Assyrië een grote omvang. Hij wordt wel genoemd de redder van Assyrië en wordt beschouwd als diens grootste vorst en één van de succesvolste militaire leiders uit de oude wereld. Tiglat-Pileser III is de grote hervormer van het Assyrische leger en creëert de samenwerking tussen voetvolk en ruiterij. Hij is berucht vanwege zijn executies, deportaties en martelpraktijken. Met deportaties rekent hij af met opstandige vazalstaten. Hun thuisgebieden worden naar Assyrisch model herbouwd, er komt een gouverneur en er komen centrale belastingen en regelingen. De voormalige vorstendommen verliezen geleidelijk hun eigen identiteit.
Als koning Achaz van Juda (zie kaartje) in de problemen komt door aanvallen van omringende landen, ziet deze zich gedwongen hulp in te roepen van Tiglat-Pileser. Achaz betaalt grote sommen goud en zilver voor deze hulp en Juda wordt feitelijk een vazalstaat van Assyrië.
Aan het einde van zijn regering slaagt Tiglat-Pileser erin zichzelf tot koning van Babylon te kronen (732 v.Chr.) en sluitt aldus een succesrijke politiek-militaire periode af, een wereldrijk nalatend.
Opvolger Salmanasser V (727 v. Chr.) is geen sterke vorst. Wel strijdt hij ook met Israël en maakt koning Hosea schatplichtig. Na samenzwering en nalatigheid van Hosea trekt Salmanassar V naar Israël en neemt Samaria in na drie jaren beleg. Hij voert de Israëlieten als ballingen mee naar Assyrië en wijst hen diverse woonplaatsen aan. (Zie document "Israël en Assyrië").
Dit is de eerste ballingschap van de Joden (in 722 v. Chr.). Meer dan honderd jaar later volgt de tweede ballingschap, die van Juda door Babylonië in 586 v. Chr. Salmanassar V wordt in hetzelfde jaar van de wegvoering vermoord en wordt opgevolgd door zijn broer.
Sargon II (722 v. Chr.). Deze heeft strijd te voeren tegen aanvallers als Elam en Babel, maar ook tegen rebellerende vazalstaten rondom en tegen het noordelijk gelegen Urartu (het huidige Armenië). Sargon II overwint veelal en voegt vele gebieden toe aan zijn rijk, waaronder Babylonië, Urartu en Egypte (zie kaartje). Hij bouwt een nieuwe hoofdstad (Dur-Sjarrukin) met monumentale stadspoorten, tempels en paleizen. In 710 v. Chr. bestijgt hij zelf de Babylonische troon en verblijft daar drie jaren. Bij zijn terugkeer ondervindt hij veel tegenstand en in de strijd tegen Hettitische opstandelingen in Tabal sneuvelt Sargon II.
Kroonprins Sanherib volgt hem op (705 v. Chr.). Sanherib maakt Nineve tot hoofdstad en breidt de stad uit tot een enorme vesting. Hij legt ingenieuze watervoorzieningen aan via qanaten (ondergrondse aquaducten). Hij bouwt een groot paleis, schitterende tuinen en legt een wildpark aan.
Nog geen honderd jaar terug (onder Salmanassar IV) ontkwam Nineve aan z'n ondergang door zich te bekeren van hun kwaad na de oproep van de profeet Jona die door God daarheen was gestuurd. "Nog veertig dagen , dan wordt Nineve weggevaagd!". Aanvankelijk verzette Jona zich tegen Gods opdracht, maar na drie dagen verblijf in de buik van een grote vis, voert hij de opdracht toch uit. (Zie document "Jona").
Sanherib hoeft aanvankelijk weinig strijd te voeren. Tot Elam en Babylon tegen hem samenspannen. Sanherib overwint hen en verwoest Babylon. Om ook de nog steeds aanwezige problemen in Juda onder koning Josia op te lossen belegert hij Jeruzalem (701 v. Chr.). God grijpt echter in. Hij kondigt via de profeet Jesaja zijn redding aan. Een engel van God doodt in één nacht 185.000 soldaten van zijn leger. (Zie document "Juda en Assyrië"). Sanherib moet zich terugtrekken. Terug in Nineve wordt Sanherib, 20 jaar later, vermoord door twee van zijn zonen.
Zijn zoon Esarhaddon volgt hem op (681 v. Chr.). Tijdens zijn regering is er veel samenzwering en ziekte. Esarhaddon voert vreemde volken naar Samaria in Israël. Er zijn veel opstanden en aanvallen van buiten. In veel gevallen overwint Esarhaddon deze. Hij herbouwt ook Babylon. Maar hoe spectaculair zijn daden ook zijn, hij is een zwak en aarzelend vorst. Wellicht voelt hij de naderende ondergang van het Assyrische rijk. Hij sterft tijdens een veldtocht tegen Egypte.
Zijn opvolger Assurbanipal (669 v.Chr.) zal blijken de laatste grote heerser van Assyrië te zijn. Hij regeert bijna veertig jaar onder steeds moeilijker omstandigheden. Assurbanipal verovert wel Egypte tot aan Thebe (ca. 667-664 v.Chr.). Zijn rijk strekt zich dan uit van Noord-Egypte tot Perzië. Er is intern strijd om de zeggenschap in Babylonië. Elam speelt hierin ook een rol en Assurbanipal valt Elam binnen en plundert zijn oude hoofdstad Susa (647 v. Chr.). Assurbanipal kan (wellicht als eerste vorst) lezen en schrijven en is meer geleerde dan militair (hij gaat zelf niet mee op veldtocht). Hij geeft opdracht van alle kleitabletten in het zuiden van zijn rijk een kopie te maken en die bijeen te brengen in de Bibliotheek van Nineve, de eerste bibliotheek uit de geschiedenis. Na zijn dood in 627 v.Chr. gaat het Assyrische Rijk in de komende jaren volledig te gronde. Er zijn nog een aantal omstreden opvolgingen, maar invallen van Babylonië en Medië, gesteund door Egypte en Perzië, leiden tot de val in 612 v. Chr. Uiteindelijk wordt Babylonië de onmiskenbare opvolger van het Assyrische Rijk.
Uitleiding Assyrië
Assyrië heeft zes eeuwen de hegemonie gevoerd in Mesopotamië. Zoals hiervoor is aangegeven, waren er tijden van verval en donkerte en tijden van bloei en macht. Er was voortdurend beweging en ontwikkeling, maar ook altijd strijd. Dit ging veelal gepaard met wreedheid. Bijbelboek Nahum 3:19 over Assyrië: "Wie hoort wat er met jou gebeurt, klapt in zijn handen, want wie heeft niet voortdurend geleden onder jouw wreedheid?"
De profeten Nahum en Sefanja deden enkele tientallen jaren eerder de voorzegging van de ondergang van Nineve als gevolg van Gods wraak op de vijanden die zijn volk Israël hebben gekweld. Zie document "De val van Nineve".
Deze aankondiging komt zo'n honderd jaar nadat de profeet Jona naar Nineve ging om het oordeel aan te zeggen. God besloot de stad te sparen, nadat deze zich had bekeerd. Niet alleen de ondergang van Nineve en Assyrië was een straf, ook de ballingschap van Israël en Juda was een straf van God (zie 2 Koningen 17:7-23).
Om het geheel van de geschiedenis van Assyrië nogmaals te overzien, herhalen we hier het overzicht in de vorm van de tijdlijn. Zie deze tijdlijn.
Vorenstaande informatie in deze paragraaf "Assyrië" heb ik samengevat in beeld gebracht in de presentatie "Oude volken Midden-Oosten (2) Assyrië". Daarin staan ook nadere details, tijdlijnen en meer overzichtelijke kaarten.