Romeinen

De geschiedenis van de Romeinen is onderdeel van de rubriek Algemene Geschiedenis binnen de hoofdrubriek Geschiedenis. In dit artikel beschrijven we de geschiedenis van de Romeinen in de opeenvolgende perioden.

Met de aanduiding "Romeinen" bedoelen we hier de gehele bevolking van Italië. Hun geschiedenis begint bij de komst van de Italiërs vanuit het Oosten. Omstreeks 2000 v. Chr. trekken Jafetieten vanuit Kazachstan Europa binnen en omstreeks 1100 v. Chr. de Alpen over naar Italië. Het zijn Liturgiërs en Etrusken. De Liguriërs zijn al langere tijd in Europa aanwezig, maar worden door de Kelten naar Italië verdreven. Met name de Etrusken ontwikkelen een eigen cultuur en vormen de eerste grote beschaving in Italië. Hun bloeitijd ligt in de periode 600 tot 400 v.Chr. De Etrusken bereiken een hoge ontwikkeling en leveren de eerste koningen van Rome.

Koninkrijk (753 - 509 v. Chr.)

Rome is omstreeks 850 v. Chr. een kleine nederzetting op de heuvel Palatijn, één van de zeven heuvels bij de huidige stad Rome, aan de rivier de Tiber. Hier bevindt zich de eerste bruikbare oversteekplaats stroomopwaarts vanaf de kust. De nederzetting is goed verdedigbaar en ligt gunstig aan handelswegen. Volgens de legende wordt hier door Romulus in 753 v. Chr. de stad Rome gesticht. Romulus zou samen met zijn tweelingbroer Remus als baby te vondeling zijn gelegd, door een wolvin zijn gezoogd en later door een herder zijn gevonden en grootgebracht. Romulus wordt de eerste koning van Rome.

Republiek (509 - 27 v. Chr.)

In 508 v.Chr. wordt het ambt van Pontifex Maximus ingesteld om de religieuze taken die de koningen hadden, over te nemen. De Pontifex Maximus is opperrechter en staat aan het hoofd van de al ingestelde Volksvergadering. De regering bestaat uit twee consuls, die jaarlijks worden verkozen uit de aristocratie. De aristocratie bestaat uit een kleine groep adelijken (de patriciërs, de rijken), die bijna alle land bezitten. Dit leidt tot grote frustraties bij het volk (de plebejers, de armen) en pas na jaren standenstrijd krijgen ook zij meer invloed op het staatsbestuur.

Buitenlandse veroveringen

Vanaf nu groeit Rome uit tot een wereldrijk. Tot aan het begin van het Keizerrijk breidt het rijk zich uit naar Macedonië, Syrië, Griekenland, Asia, Pontus, Iberië (Spanje) en Gallië (Frankrijk). Voor een overzicht van de gebieden, zie de kaart.

Macedonische Oorlogen (214 v. Chr. - 148 v. Chr.) Alexander de Grote van Macedonië veroverde al in 323 v. Chr. (in het begin van de Binnenlandse Veroveringen van Rome) grote delen van het Oosten tot aan India. Zijn opvolgers (generaals van hem) regeren daarna elk in een deel van dat gebied. Vanaf 221 v. Chr. is Philippus V koning in Macedonië. Een eerste conflict met Rome ontstaat wanneer Macedonië veldheer Hannibal steunt tegen Rome (214 - 205 v. Chr.).

Laatste jaren Romeinse Republiek

In de laatste jaren van de Republiek heerst er grote politieke instabiliteit en sociale onrust in het Rijk. Er is een machtsstrijd gaande tussen arm en rijk. Senatoren, consuls en generaals komen deels voort uit de Optimates (aristocraten, de vroegere patriciërs) en deels uit de Populares (van minder hoge komaf, de vroegere plebejers). Gaandeweg wordt de hang naar geweld groter. Ook politici buiten de Senaat richten zich rechtstreeks tot het volk. Zo ook consul Marius, die als generaal in onder meer de Cimbrische Oorlogen (113 - 101 v. Chr.) veel roem verkrijgt. Marius zorgt voor noodzakelijke hervormingen van het leger. De hervormingen van het leger ondermijnen echter ook de Republiek, omdat de soldaten hun commandanten (hun broodheren) trouwer zijn dan de staat. Voortaan ligt mede hierdoor de werkelijke macht in het Romeinse rijk in handen van de legeraanvoerders, die veelal in het buitenland opereren. Ook dit versterkt de instabiliteit van Rome. De generaals streven doorgaans naar dictatoriale alleenheerschappij in het rijk.

Keizerrijk Rome (27 v. Chr. - 476 na Chr.)

Na zijn overwinning brengt Octavianus vrede in het door oorlogen geteisterde land. Hij wordt de machtigste man in het Romeinse Rijk. De Senaat schenkt hem in 27 v.Chr. de eretitel van Augustus ("Verhevene"). Octavianus, nu Augustus, wordt de eerste Romeinse keizer en heeft in feite alleenheerschappij. Hij vormt de Republiek om tot het Romeinse Keizerrijk. Het is het begin van de Pax Romana ("Romeinse Vrede"), een periode van relatieve interne vrede en stabiliteit.

Het Principaat (27 v. Chr. - 284 na Chr.).

Augustus geeft zichzelf de titel princeps (de eerste of voornaamste), waarmee hij aanduidt de eerste burger te zijn. Deze staatsvorm heet het Principaat. Het is de eerste fase van het Romeinse Keizerrijk (27 v.Chr. - 284 na Chr.). De latere fase is het Dominaat (284 - 395 na Chr.), het dominerende tijdperk, een periode met een despotisch karakter van de keizercultus (de keizer noemt zich meester en god). Het Romeinse Rijk zal uiteindelijk uitgroeien tot een rijk met 120 miljoen inwoners. Het zal zijn grootste omvang bereiken onder keizer Trajanus (98 - 117) en dan alle landen rond de Middellandse Zee omvatten.

De Gouden Eeuw (96 - 180)

Keizers Nerva - Trajanus - Hadrianus - Antoninus Pius - Aurelius

Deze keizers regeren in wat de periode van de Adoptiekeizers wordt genoemd. In plaats van een eigen nakomeling wordt de beste kandidaat als opvolger geadopteerd. Het is een bloeiperiode, een Gouden Eeuw van Rome, waarin de vijf keizers op bekwame wijze regeren. Deze keizers staan bekend als de "Goede Keizers".

Periode van crisis en rampspoed (180 - 284)

De benoeming van zijn eigen zoon tot zijn opvolger is een grote fout van de anders zo wijze Marcus Aurelius. Zo komt er een einde aan de gouden eeuw van het Rijk. Het wanbestuur van Commodus zal de dagen van terreur die het keizerrijk onder Caligula en Nero gekend heeft, doen herleven.

Periode van reconstructie en wederopbouw (284 - 363)

Met het aantreden van keizer Domitianus breekt een periode van wederopbouw aan. Het zijn de laatste 100 jaren vóór het uiteenvallen van het Rijk in het West- en Oost- Romeinse Rijk in 395. Het proces van het uiteengroeien loopt gedurende deze periode. Weer 100 jaar later zal het Romeinse Keizerrijk in 476 zijn einde vinden. In de nu komende periode van wederopbouw regeren keizers met een min of meer despotisch karakter.

Het Dominaat (284 - 395)

Deze fase in het Keizerrijk is een periode met een dominerend en despotisch karakter van de keizercultus. De eerste die zich publiekelijk “meester en god” laat noemen en niet langer princeps (zoals in het Principaat) is keizer Diocletianus. Enkele van zijn voorgangers hebben echter al wel eerder stappen in die richting gezet, zoals bijvoorbeeld Caligula. Het feitelijke Dominaat loopt snel af, maar de keizer blijft wel vereerd worden als een god en wordt meer beschouwd als een (goed) meester van zijn onderdanen dan als een eerste onder zijns gelijken (princeps). Pas bij de invoering van het christendom als staatsgodsdienst (in 380 door Theodosius I) verliest de keizer zijn goddelijk aura, omdat het christendom alleen de God van de Bijbel (Jahweh) dient en vereert.

Overgang naar het West- en Oost-Romeinse Rijk en naar het Byzantijnse Rijk

In de beschrijving van het Romeinse Rijk op deze website kies ik voor de volgende uitgangspunten: 

Als begin van het West- en Oost-Romeinse Rijk neem ik het jaar 395. Bij de dood van keizer Theodosius de Grote in 395 wordt de scheiding van het Romeinse Rijk in West en Oost definitief gemaakt door het Rijk te verdelen onder zijn beide zonen.

Als begin van het Byzantijnse Rijk neem ik het jaar 476. In dit jaar wordt de laatste keizer in het West-Romeinse Rijk afgezet. Hiermee komt er een einde aan beide Romeinse Rijken. Opvolger in West is het Koninkrijk Italië, in Oost is dat het Byzantijnse Rijk.

Met deze uitgangspunten zullen het West- en Oost-Romeinse Rijk zo'n 80 jaar als zodanig bestaan. Er leven ten aanzien van de beginjaren ook meningen vanuit andere invalshoeken. Deze zijn te vinden in document "Overgangen Romeinse Rijken".

West-Romeinse Rijk (395 – 476)

Na de dood van Theodosius de Grote zijn er een aantal burgeroorlogen, waarna het Rijk wordt verdeeld onder zijn zonen Honorius en Arcadius. Het Rijk wordt opgesplitst in het West- en Oost-Romeinse Rijk.

Met de dood van Leo I in het Oost-Romeinse Rijk en de afzetting van de laatste keizer in het West-Romeinse Rijk in 476 komt er een einde aan beide Romeinse Rijken. Opvolger in West is het Koninkrijk Italië, in Oost is dat het Byzantijnse Rijk. Het Byzantijnse Rijk (476 - 1453) wordt in een afzonderlijk artikel beschreven.

In deze uitleiding besteden wij nog aandacht aan Bouwwerken Romeinse Rijk Algemeen, Religie van de Romeinen en Christenvervolgingen.